Europa, Europa…

Vredesweek. Vrede… hoezo vrede? Waar kunnen we elkaar vinden, ergens? Europa, Europa, hoezeer ben je verscheurd! Ik denk dat er een weg is. En die weg is: herbronning. Vind je gezamenlijke roots, dat wat je ten diepste deelt, en je komt tot een gesprek. Waar ligt onze gezamenlijke bron? Europa, Europa, waar kom je uit voort?

Om te beginnen is veel in onze cultuur te herleiden tot de Grieks/Romeinse beschaving van 2000 jaar geleden. Dat is de eerste pijler van Europa. Een groot aandeel, maar ik parkeer het even. Want de tweede pijler, de tweede bron, is voor ons veel spannender. Dat is wat we meestal aanduiden als: de joods-christelijke traditie. Je kunt ook zeggen: onze Europese cultuur is gebaseerd op het christelijk geloof, dus op het joodse geloof.

We ervaren om ons heen de tegenstelling tussen christenen en humanisten, of, zoals ook wel wordt gezegd: tussen gelovigen en verlichten. Door de verlichte vrijdenkende humanisten wordt er vaak van uitgegaan dat het humanisme per definitie ongelovig of zelfs atheïstisch zou moeten zijn. Is het niet, Pauw en Witteman? Matthijs van Nieuwkerk? Maar de eerste verlichte humanisten, zoals Erasmus en Hugo de Groot, waren eenvoudigweg overtuigde christenen. Ik denk dat zij “christelijker” waren dan menig PKN-lid nu! Ik denk ook dat de meeste christenen van nu dichter bij Erasmus staan dan bij Luther. Als we teruggaan tot de roots is er geen sprake van tegenstelling tussen gelovigen en humanisten. Een christen is per definitie een vrijdenkende humanist, lijkt me. Sterker nog, God is de eerste vrijdenkende humanist.

Dat “terug naar de roots” geldt ook voor het socialisme, Emiel, Jolanda en Diederik. Het is gebaseerd op het humanisme maar ook op Marx. En Marx was een jood. Het kan haast niet anders of zijn gevoel voor gerechtigheid kwam voort uit zijn joodse genen. Maar natuurlijk zat ook het christelijk geloof hem in de botten. En de gelijkheid waar Marx op hamerde vindt zijn wortels misschien wel in de gelijkheid waar Paulus op hamerde: in Christus – lees: in de liefde – is geen sprake meer van jood of Griek,slaaf of vrije, man of vrouw.

Tja, en Geert, we gaan jou niet overslaan. Jouw partij noemt zich naar de vrijheid. De vrijheid is nu net het meest specifieke van het christelijk geloof. Luister, opnieuw, naar Paulus: Opdat wij in vrijheid zouden leven… Laat je dus niet weer een slavenjuk opleggen!

Dat is een mooi beginsel van jouw partij, Geert, vrijheid. Weet je wel dat het nog verder terug te voeren is dan Paulus? Namelijk op de roeping van Abraham: trek weg uit je land, jij! Dat is niet zomaar een land. Het is het land van doem en noodlot, het land van onvrijheid en ongelijkheid en onrecht. Trek naar het beloofde land van de ware vrijheid en humaniteit!

Maar weet je wat nou zo mooi is, Geert? Ook het geloof van de moslims gaat terug op Abraham en op dit verhaal van de vrijheid . Je hebt een punt als je zegt dat ook de radicale moslims zich dit zouden moeten realiseren. Overigens geldt dat evenzeer voor fundamentalistische christenen.

Europa, Europa, hoezeer ben je verscheurd! Europa, Europa, waar kom je uit voort? Daar, uit dat verhaal van Abraham, komt Europa voort. In dat verhaal vinden alle Europeanen hun gezamenlijke bron. Geestelijk, als Europese cultuur, zijn wij allemaal kinderen van Abraham: Christenen, humanisten, verlichte vrijdenkers, Joden, Moslims en Grieken… Kinderen van de vrijheid, kinderen van de humaniteit. Als gelovige voeg je daaraan toe: Kinderen van God.

Ds. Wim Jansen