Openingstoespraak 8 juni, tentoonstelling “Bescherm mij” – Zeeuws Museum

Geachte aanwezigen,

mij is gevraagd iets te zeggen ter opening van de tentoonstelling

“Bescherm mij”.

Ik ben Wim Jansen, vrijzinnig predikant, d.w.z. vrijdenkende dominee,

van de buurman hierachter, de Koorkerk,

en ook nog van een groep vrijzinnigen in Delft.

Ik ben gevraagd omdat ik deel uitmaak van de tentoonstelling,

nl. in het zichtbare interview dat wordt afgespeeld

bij de kledij van de sjamanen en priesters,

waarin ik iets vertel over de witte toga die ik zelf draag.

 

Van oudsher zoeken mensen naar bescherming,

om te beginnen fysiek, tegen koude en gevaren, ziektes en dood,

maar ook geestelijk, spiritueel, in religie.

Naast de behoefte om doden te vereren is de behoefte aan bescherming  

een van de oorsprongen van religie.

Vele voorwerpen die u op de tentoonstelling gaat zien

hebben een religieus karakter.

Het heeft natuurlijk te maken met een nog dieper gelegen neiging,

namelijk de drang om te overleven.

Vanuit de evolutie is dat de meest elementaire levensbehoefte,

het rudiment waar alle beschaving op terug is te voeren.

Uit deze oer-drang komt alle angst voort. 

En op zijn beurt is de angst weer de drijfveer van het zoeken naar

en creëren van bescherming.

 

In oude mythen zien we de mens worstelen met dit thema.

Een van de bekendste is de bijbelse mythe

over Adam en Eva in de Hof van Eden.

Of liever: de mens en zijn vrouw.

Maar kijk, zij zijn juist uitermate kwetsbaar.

Zij beiden waren naakt, de mens en zijn vrouw,

maar zij schaamden zich niet voor elkaar.

Schaamte – dat is ook een uiting van behoefte aan bescherming.

Een scheppingsmythe, en ook deze mythe,  

vertelt niets over het ontstaan van de aarde,  

vertelt dus niet over een situatie zoals die lang geleden geweest zou zijn,

nee, een mythe is geen historie,

maar zij laat zien hoe het idealiter kan worden.  

Deze mythe schetst een droombeeld van de toekomst.

Zij laat zien wat de bestemming van de mens kan zijn.

En die is:

in een zuivere, gelijkwaardige relatie tussen mensen,

in een betrekking van liefde,

ontstaat een situatie van ultieme kwetsbaarheid,

een situatie waarin geen bescherming meer nodig is.

Liefde creëert veiligheid. 

Deze mythe gaat dus dwars in tegen de natuurlijke, driftmatige neigingen

van de mens om zich te pantseren, te harnassen.

Dat betekent:

werkelijke beschaving is die situatie

waarin mensen zo kwetsbaar mogelijk kunnen zijn

en dus zo min mogelijk bescherming behoeven.

Alleen daarin wordt de mens volwassen,

wordt hij wakker uit zijn primitieve sluimer.

Een volgende stap in die volwassenwording en beschaving  is

dat de mens niet meer in de eerste plaats verlangt

om zelf beschermd te worden,

maar dat hij anderen gaat beschermen!

 

Hetzelfde geldt voor de mens en zijn god of goden.

Van oudsher zoeken mensen naar bescherming bij goden.

Ook in het christendom staan de gebeden en liederen bol

van verzoeken om bescherming:

O God, bescherm mij, bij U ben ik veilig…

Ook dat is, denk ik, een primitief restant

uit de kindertijd van de mensheid: rudimentair geloof.

Dat heeft te maken met een beeld van god als de machtige beschermer.

Maar die god blijkt niet te bestaan,

althans, de geschiedenis bewijst dat juist de kwetsbaarste mensen

niet door een godheid worden beschermd.

Alleen als we de liefde God noemen, blijft er ruimte voor God.

En dan is God niet de grote beschermer,

maar degene die door ons beschermd moet worden:

het aller teerste in de menselijke geest,

het hoogste doel,

de zuiverste kern.

Precies zoals Etty Hillesum over God schreef:

Ik zal heus goed voor je zorgen, mijn God,

Ik zal je helpen.

Alleen in die omkering durf ik het nog aan om dominee te zijn.

En met mijn witte toga druk ik die kwetsbaarheid uit.

Een kwetsbaarheid die de bestemming van de mens is.

 

Maar:

In het kader van de bewustwording daarvan

is het daarom juist goed om al die attributen en kledij te zien,

waarmee mensen zich in de loop van de geschiedenis hebben beschermd.

Ik feliciteer de mensen van het Zeeuws Museum met het prachtige resultaat

en wens jullie veel enthousiaste bezoekers toe.

Hiermee verklaar ik de tentoonstelling voor geopend.