Opstapje naar het thema: Gefeliciteerd…
Gefeliciteerd – gelukgewenst, betekent dat.
Maar wat zeggen we dan eigenlijk? Wat is geluk en wat is ongeluk?
De oude, wijze Chinees Lao Tzu vertelde er het volgende verhaal over:
‘Er was eens een oude man die een prachtig wit paard bezat, dat hij voor geen goud wilde verkopen. ‘Want,’ zei hij, ‘mijn paard is geen ding, maar een persoon.’ Op een ochtend was zijn paard weg en de mensen zeiden: ‘Wat erg voor je… Wat een ongeluk! Had het nou maar verkocht… Je kon erop wachten dat het gestolen zou worden. Dom van je, hoor!’
‘Dat weet ik niet,’ zei de man. ‘Het paard is niet meer in de stal. Meer weten we niet.’ Twee weken later kwam het paard ineens terug – met een tiental wilde paarden bij zich. De mensen zeiden: ‘Je had gelijk. Het was helemaal geen pech. Het was juist geluk!’
‘Dat weten we niet,’ zei de oude man. ‘Dat moeten we afwachten. Je kunt een boek niet beoordelen als je maar één zin kunt lezen.’
De zoon van de man probeerde de wilde paarden te temmen, maar hij werd uit het zadel geworpen en brak zijn benen. ‘Och arme,’ beklaagden de mensen de oude man, ‘je had gelijk, hoor, het was geen geluk, misschien blijft je zoon wel kreupel…’
‘Dat weet ik niet,‘ zei de oude man. ‘Mijn zoon heeft zijn benen gebroken. Dat is alles wat we weten…’
Korte tijd later brak de oorlog uit en alle jonge mannen werden opgeroepen om soldaat te worden. Maar de zoon van de oude man mocht thuisblijven, omdat zijn benen nog niet genezen waren. Nu waren de mensen weer jaloers op de oude man. Maar hij zei: ‘Houd toch op met oordelen. Jullie doen net of het verhaal al afgelopen is. Het enige wat wij weten is dat mijn zoon niet in het leger hoeft. Verder weten we niet of dat geluk is of niet…’
Lezingen:
Prediker 3:12,13 / Mattheüs 5:1-10 (NBV)
Epicurus (Griekse filosoof 340-270 voor Christus, stichtte commune De Tuin. Inhoud van zijn filosofie: beschaafd en in zelfbeheersing genieten, innerlijke onverstoorbaarheid (ataraxia) en vriendschap tussen alle lagen van de bevolking):
‘De dingen die geluk brengen vereisen oefening.’
‘Van de middelen […] om geluk in het leven te verzekeren is het sluiten van vriendschap veruit het belangrijkste.’
Meditatie: Op zoek naar het geluk
Lieve mensen,
mag ik mij even aan voorstellen:
ik ben de Grote Gelukzoeker, een soort Wim Fortuin – zeg maar.
Ik ben op zoek naar het geluk, en zoveel is zeker, ik ben niet de enige.
Wie kan mij helpen?…
…
Lao Tzu misschien?
Volgens zijn verhaal – over de man met het mooie paard – is geluk ongrijpbaar.
We kunnen het niet eens definiëren.
We vergissen ons vaak als we denken geluk te hebben.
Soms blijkt geluk juist ons ongeluk en andersom.
Je breekt je been – wat een pech – maar daardoor hoef je niet naar de oorlog:
wat een geluk! – of toch niet?
Zelf werd ik in mijn eerste jaar kweekschool wegens wangedrag,
dus voor straf, en zeer tegen mijn zin, naar een andere klas overgeplaatst,
maar zie, daar ontmoette ik de liefde van mijn leven!
There’s no succes like failure, zong Bob Dylan.
Het grootste succes kan wel eens in onze mislukking zitten.
Daar gaat best bemoediging en troost van uit…
…
Staat u mij toe dat ik een klein uitstapje langs Goethe maak,
want die zei iets opmerkelijks over geluk dat ik niet kan laten passeren:
Dort wo du nicht bist, dort ist das Glück.
Het geluk is altijd daar, waar jij niet bent.
Oeps, dat klinkt streng – en weinig hoopgevend.
Er zit een kern van waarheid in,
in die zin dat je je geluk soms niet op waarde schat,
zoals de vader van Bartje zei, nadat Bartjes moeder was overleden:
Mit joen moeder, dat waren gelukkige jaren,
maar een mens wil zien geluk niet zien.
We herkennen het, maar het klopt toch niet helemaal,
want wij hebben vast allemaal onze momenten van bewust beleefd geluk:
Als ik bij schemering langs de roodglanzende zee loop
word ik soms wel degelijk overvallen door een geluksgevoel.
En als ik in het voorjaar ’s morgens vroeg een merel uitzinnig hoor tekeergaan,
dan klinkt dat als het geluk zelf in mijn oren.
En als ik tijdens een feestje mijn geliefden om mij heen zie – echt zie, bedoel ik.
Het zijn maar een paar voorbeelden van:
dort wo ich bin, dort ist wohl das Glück.
Alweer goed nieuws…
…
We maken een rondje langs Epicurus,
naar het Griekenland van zo’n 2300 jaar geleden.
De filosoof van het genot, zoals hij vaak wordt genoemd.
Maar dat klinkt veel te plat, klinkt naar wijntje en trijntje,
naar uitspattingen en woeste orgieën…
Zulke verhalen doen nog steeds de ronde
en deden dat ook in zijn eigen tijd over zijn commune De Tuin.
Niets is minder waar: Epicurus leerde juist de zelfbeheersing.
In zijn commune De Tuin werd sober leven gepropageerd.
Genieten stond bovenaan, zelfs letterlijk op een bord boven de ingang,
maar het ging dan om beschaafd genieten, genieten in zelfbeheersing.
Het ware genot zit ‘m in de beperking.
Een beroemde uitspraak van hem is:
Zend mij wat kaas, opdat ik een feestmaal kan houden.
Verder zag Epicurus het geluk in een leven van kalme beschouwing,
zeker niet in de oppervlakkige emoties en kortstondige behoeftebevrediging.
Het ware geluk vindt een mens in de innerlijke onverstoorbaarheid,
de ataraxia, juist voorbij alle emoties en snelle genoegens.
Echt geluk is nooit goedkoop en makkelijk te verkrijgen: Geluk moet je oefenen.
Vandaar zijn uitspraak: De dingen die geluk brengen vereisen oefening.
Maar het hoogste geluk, zei Epicurus, is te vinden in vriendschap.
Vriendschap, in voor die tijd revolutionaire zin,
dwars door alle lagen van de bevolking, ook tussen heer en slaaf,
was voor Epicurus wat liefde voor Jezus was.
En het klopt: vriendschap, echte vriendschap brengt geluk.
Je hebt er maar een paar, echte vrienden voor het leven,
die van mij zijn helaas dood, maar ik herinner me de geluksmomenten – meestal in de kroeg.
Ook waardevol is een kortdurende vriendschap, in een goed gesprek.
In het pastoraat mag ik soms een vriend zijn voor heel even.
Ook dat kan een bron zijn van geluk, al is het maar een flits.
Zeker, Epicurus, vriendschap draagt veel bij aan geluk…
…
We komen weer aan in onze tijd, zeer onze tijd:
De Glossy Happinez! – Hoe kon ik haar vergeten?
Groot en glanzend ligt ze in de winkel en ze verslaat haar tienduizenden.
Waar talloze tijdschriften kwijnen en tobben met abonnees
gaat Happinez grif over de toonbank – en niets mis mee.
Het is zo’n beetje de papieren tempel voor zoekend Nederland,
voor al die mensen die het in de kerk niet meer vinden,
die naar geluk zoeken, happinez dus, maar ook naar zingeving en verdieping.
En anders dan de kerk meestal doet oriënteert het blad zich breed,
breed in de cultuur, in wat er leeft, in de verschillende godsdiensten,
in allerlei soorten van spiritualiteit:
de oosterse tradities vooral, mindfulness, yoga, levenskunst,
filosofie, alternatieve geneeswijzen, maar ook christelijke bronnen.
Sterker nog, de christelijke traditie en de kerk
komen nota bene opnieuw in beeld via Happinez.
Er zijn heel wat mensen die vervreemd waren van de bijbel
maar die sommige bijbelteksten langs deze weg hebben ontdekt of herontdekt!
Ik heb wel een paar vragen, aan Happinez:
Waarom bekruipt mij soms een onbehaaglijk gevoel als ik het inzie?
Zijn jullie niet eigenlijk gewoon een nieuw geloof aan het samenstellen?
Een knip en knutselgeloof, maar wel compleet met een leer en goeroes?
Is het niet heel erg gericht op – inderdaad – happinez? Feel good?
Is het met haar glossyuitstraling ook niet een beetje voor de rich people?
De happy few – elitair zogezegd?
Is je bezig houden met dit soort spiritualiteit niet sowieso een luxe?
Een luxe buiten het bereik van mensen die moeten overleven?…
…
Maar het dient gezegd: Happinez documenteert zich goed.
Uitgerekend het laatste nummer gaat over geluk
en daarbij besteedt de redactie aandacht aan…
… de geluksspreuken van Jezus die wij kennen als de zaligsprekingen!
Ze zijn voor Mattheüs heel belangrijk, die geluksspreuken,
net zo belangrijk als de tien geboden zelfs,
want hij situeert ze op de berg, met een knipoog naar de Sinaï.
Geluksverklaringen, gelukwensen… maar wat zijn dat voor rare felicitaties?
Het lijken wel felicitaties juist met je ongeluk:
Tegendraadse gelukwensen, zogezegd.
Gefeliciteerd, wees gelukkig als je bescheiden bent,
als je je niet het centrum van de wereld waant maar deel van het geheel.
Wees blij als je verdriet hebt… blij?
Misschien is er in elk gemis, elke pijn, een kiem van geluk.
Want elk treuren is een bron van troost.
Wees gelukkig als je zachtmoedig bent,
ja, want ook al hebben de brutalen de halve wereld,
zo zou je toch voor geen goud willen zijn…
Het geluk is met jou als je snakt naar recht,
want je kunt toch nooit gelukkig zijn in een situatie van onrecht.
Hoe moeilijk soms ook, dit hongeren naar recht is toch wat je wilt.
Gelukkig ben je als je barmhartig bent, als je intenties zuiver zijn,
als je een verzoenend mens bent, als je lijdt aan de wereld.
Ja, gelukkig ben je als je ongelukkig bent
met hoe het er in de wereld aan toe gaat.
Waarom?
Omdat het ware geluk groter is en meer dan de omstandigheden,
groter en meer dan rijkdom en gezondheid,
groter en meer dan Guus Geluk of Dagobert Duck.
Omdat het ware geluk uitstijgt boven wat wij geluk of ongeluk noemen.
Geluk kan ook verborgen zitten in pijn,
zoals men een groot geluksgevoel kan ervaren aan een sterfbed.
Omdat, zegt Mattheüs, in dat duurzame, ware geluk
ook altijd iets van God meekomt:
God zien, kind van God worden, koninkrijk van God.
Juist de Godervaring kan verscholen zitten in de diepste pijn.
Juist in het lijden kan de liefde aan het licht komen…
…
Over God gesproken,
ook in het bezig zijn in de dingen van God zit geluk verscholen.
In de gerichtheid op God, in liturgie, gebed, stilte,
ben ik ten diepste heel gelukkig – ook al ben ik het me niet altijd bewust.
Dat is wat de middeleeuwse mystici noemden: het genieten van God.
Zeker, er valt heel wat te genieten in een leven met God.
Het is van een dimensie die het gewone leven overstijgt,
zoals we in de zaligsprekingen zien…
…
Op zoek naar het geluk, dat zijn de meeste mensen.
Maar is dat eigenlijk wel reëel?
Is het wel het goede uitgangspunt en de goede zoekrichting?
Als ik de wijzen hoor bij wie we langs gingen
lijkt het toch telkens niet om het geluk zelf te gaan,
maar… om een goed en rechtvaardig leven,
waarbij het geluk een nevenproduct is, een toegift, een gave, zegt Prediker.
Allemaal wijzen ze erop dat je niet achter het geluk moet gaan jagen, want:
Je weet niet eens wat geluk is, zegt Lao Tzu,
je grijpt er toch naast, zegt Goethe,
je bereikt het alleen via vriendschap, zegt Epicurus,
je bent misschien wel het gelukkigst als je ongelukkig bent met de wereld,
zegt Jezus in Mattheüs – nota bene door Happinez geciteerd!
De teneur is: Het geluk valt je toe juist in het streven naar iets anders.
Hoe meer je het najaagt, hoe verder buiten je bereik.
God geeft het zijn beminden in de slaap… zoiets…
…
Tenslotte: Een stel ouders van volwassen kinderen in een gespreksgroep.
Een van hen zei: Als je kinderen maar gelukkig zijn…
Iemand reageerde: Maar dat zijn ze niet altijd, dat kan ook niet…
Iemand anders: Dat kan inderdaad niet,
maar daar gaat het mij ook niet in de eerste plaats om.
Weet je wat ik het belangrijkste vind?
Als ze maar goede mensen zijn…
…
STILTE
Gebeden (met stiltes en Onzevader)
Gij, boven tijd en eeuwigheid,
boven leven en dood,
boven geluk en ongeluk,
Gij, onuitsprekelijke…
…
Wij richten ons op uw licht
om te ontvangen,
meer dan voorspoed en geluk,
Liefde,
Uzelf…
…
Wij spreken uit
onze gebedsintenties voor de wereld,
voor onze geliefden en voor onszelf,
in de stilte van ons hart…
…
We bidden samen het Onzevader…