STILTE: In de stilte valt alles weg, de pijn van de wereld, de felle levenslust. Alle stemmen mogen verzinken in de stilte. Ons kyrië en gloria, onze vragen en angsten. Laat de gedachten rusten in de stilte…

 

 

Korte inleiding op de lezingen.

Wie was Herakleitos?

Hij leefde in Efeze op het eind van de zesde eeuw voor Christus.

Hij was een van de eerste Griekse filosofen die afrekende met de goden

en een nieuw antwoord zocht op de grote levensvragen.

Van de mensheid had hij geen hoge pet op.

Er zijn maar weinig teksten van hem bewaard gebleven.

Wat we van hem weten is vooral via Plato overgeleverd,

Ook de beroemde uitdrukking ‘Panta Rhei’: Alles stroomt.

Zijn begrip ‘Logos’ betekent zoiets als ‘woord, beginsel, spreken’.

 

Wie was Lao Tsu?

Van hem weten we nog minder, alleen dat hij in China leefde,

ook in de zesde/vijfde eeuw voor Christus – een tijdgenoot dus van Herakleitos.

Maar hij liet meer geschreven tekst na, voor zover we weten dan toch:

De Tao te Ching – het boek van de weg.

Tao betekent dus ‘weg’.

Op een of andere manier gaat er een enorme rust van uit. 

 

Mijn meditatie houd ik in de vorm van een dialoog met Herakleitos.

 

 Opstapje naar het thema: Een wijze raad voor Sjinkie Knegt

Ken je Sjinkie Knegt?

Hij is de shorttracker die meedeed op de Olympische Winterspelen in Sotsji.

Maar hij won in die eerste week geen medaille – vier jaar voor niets getraind.

En waarom ging het mis in zijn race?

Hij was bang om fouten te maken, hij wilde het te goed doen.

Alles wat ik doe ligt onder een vergrootglas, klaagde hij.

Hij zag er zo teleurgesteld uit in het interview dat ik met hem te doen  had.

Ik dacht: ik wou dat ik een engel was.

Dan zou ik hem in een droom verschijnen en ik zou zeggen:

Sjinkie, vlieg eens met mij mee omhoog.

En dan zou ik hem mee omhoog nemen, zo hoog als een helikopter.

Ik zou hem de wereld laten zien in een helikopterview

en ik zou zeggen: kijk eens, Sjinkie, zie je hoe klein Sotsji nou is?

Zie je hoe een kleine sport schaatsen is?

Er zijn maar een paar landen waar het iets betekent!

En trouwens, zie je nou ook dat je jezelf al niet eens meer kunt vinden

tussen al dat gewriemel?

Maar ik zou hem nog veel hoger meenemen, hoger dan de wolken,

hoger dan de sterren, tot in een ander zonnestelsel,

tot in de hemel – als die er is – en ik zou zeggen:

Kijk nou, Sjinkie, nu zie je Sotsji helemaal niet meer.

Je ziet de aarde niet eens meer, alleen nog een lichte blauwe nevel

met een speldenprik daarin. 

Zo klein is het nou allemaal wat je doet, zo onbelangrijk is winnen of verliezen.

Maar weet je wat misschien wel belangrijk is?

Toen  je geen medaille won, hielden toen de mensen om je heen minder van je?

Vonden ze je opeens een waardeloze kerel?

Welnee, ze houden misschien nog wel veel meer van je.

Dat zou ik zeggen tegen Sjinkie als ik een engel was – maar ik ben geen engel.

Daarom  zeg ik het nu maar tegen jullie:

Wees niet bang om fouten te maken – zo belangrijk is het allemaal niet.

Je zult zien dat het dan ook beter gaat.

Misschien win je dan juist wel een medaille.

 

Herakleitos:

‘Alles stroomt. Niets staat stil.’

‘De Logos is eeuwig, maar de mensen hebben er niet van gehoord

en de mensen hebben ervan gehoord, maar het niet verstaan.

Door de Logos komt alles tot stand, maar de mens begrijpt het niet.’

 

Lao Tsu:

‘De Tao is als een bron:

Er wordt doorlopend uit geput, maar hij raakt nooit uitgeput.

Zoals de eeuwige ruimte: vol met mogelijkheden.

Verborgen maar altijd aanwezig.

Ik weet niet door wie hij ontstaan is.

Hij is ouder dan God.’

 

Het is de moeder van het universum.

Bij gebrek aan een betere naam noem ik het de Tao.

Het stroomt door alle dingen, in en uit,

en keert terug, naar de oorsprong van alle dingen.’

 

Johannes 1:1-5(eigen vertaling WJ)

‘In het begin was de Logos.

De Logos was bij God en de Logos was God.

Dit was in het begin bij God.

Alle dingen zijn door de Logos ontstaan en zonder dit is geen ding ontstaan dat ontstaan is.

In de Logos was leven en het leven was het licht voor de mensen.

Het licht schijnt in de duisternis en de duisternis heeft het niet gegrepen.’

(14:20, waar Jezus zegt:)

‘Dan zul je inzien dat ik in mijn vader ben, dat jullie in mij zijn en ik in jullie. ‘

 

 Meditatie: Dialoog bij Panta Rhei

 

Goedemorgen, meneer Herakleitos, wat een toeval dat ik u hier tegenkom,

hier op de punt van de Nolledijk in Vlissingen,

vlak voor de strandtent die heet naar uw quote: Panta Rhei  – alles stroomt.

Ik kom wel vaker bekenden tegen op mijn wandelingen,

maar Herakleitos in eigen persoon, tjonge jonge…

…

Zo toevallig is het niet dat je mij hier tegenkomt, jongeman,

want kijk eens om je heen:

als er ergens een plek is waar alles stroomt, dan is het wel hier…

Je kunt hier meteen uitproberen wat ik ook heb gezegd, namelijk:

‘Je kunt nooit twee keer in dezelfde rivier stappen,

omdat er altijd ander water doorheen stroomt.’ 

Ga je gang, zou ik zeggen, stap maar eens in de Schelde en weet

dat het water dat nu om je voeten speelt morgen in Griekenland is

en het water waar jij over een minuut instapt is nog ergens daar op zee…

Alles stroomt, niets staat stil, niets blijft hetzelfde.

Als jij straks afscheid van mij neemt ben je een ander mens geworden.

De mensen in de kerk aan wie jij dit verhaal natuurlijk gaat vertellen

zijn andere mensen als ze de kerk verlaten dan toen ze binnenkwamen.

Opwindende gedachte, hè.

De vrouw die jij straks kust als je thuiskomt

is een andere vrouw dan toen je wegging.

Je moet het je alleen nog bewust worden en zie:

Het leven is veel spannender dan je denkt…

…

Maar, meneer Herakleitos, het is misschien wel spannend,

maar gaat er ook troost van uit?

De mensen in de kerk waar u het over hebt,

die willen wel iets meekrijgen wat troost biedt.

Ik wil die mensen geen stenen voor brood meegeven…

…

Weet je wat troost is, dominee Wim?

Dat niets voor altijd is, dat niets absoluut is.

Dat niet je hele leven kapot is als je geen medaille wint.

Dat ook verdriet van voorbijgaande aard is.

Dat zelfs de dood niet statisch en onveranderlijk is

maar dat er altijd weer iets nieuws uit voort komt.

Niets is wat het lijkt, er is altijd een onderstroom in de dingen.

Een crimineel is niet per definitie een crimineel.

Ieder mens kan veranderen, ook jijzelf in terugkerende zwakheden.

En misschien is die zwakheid wel geen zwakheid…

Misschien is verlies wel niet zo’n verlies als je het ervaart.

Niets is alleen maar goed of slecht.

Koude dingen worden heet, hete dingen koud.

Natte dingen droog, droge dingen nat.

Leven is sterven, waken is slapen, oud worden is jong zijn,

want het een vloeit over in het ander.

Er gaat troost van uit dat niets definitief is,

ook geluk niet, want dat zou je niet aan kunnen.

Panta rhei…

…

Maar is er dan geen enkel rustpunt, meneer Herakleitos?

Behalve naar troost kan ik zo ontzettend naar rust verlangen.

Hoe komt het dan dat de zee hier, ook al stroomt hij voortdurend,

toch rust uitstraalt op stille avonden als de zon ondergaat

en ik drink mijn biertje op het terras van Panta Rhei?…

… 

Daar heb ik ook lang over nagedacht, dominee Wim.

Wat ik waarnam is rusteloosheid, eeuwige stroom.

Ook in onze hoofden, een onophoudelijke stroom van gedachten en gevoelens.

Maar ik heb gemerkt dat er in die wisselende getijden

toch een harmonie te vinden is, een eenheid van tegenstellingen.

Dat is het verschil tussen wat wij waarnemen van ons standpunt uit

en het zicht van boven – wat jullie de helikopterview noemen.

Ik noem het de kosmosview.

Die leidt tot zelfrelativering: Ben ik dat? Dat stofje in het universum?

Zijn wij dat? Dat gewriemel, die stofwolkjes?

Het lijkt één groot conflict, de kosmos, een voortdurende oorlog

van tegengestelde bewegingen, tussen schepping en vernietiging.

Maar ik heb ingezien dat achter die schijnbare tegenstellingen

een grootse harmonie de dienst uitmaakt.   

Wij mensen kunnen niet overzien wat goed voor ons is of slecht.

Ik kom niet verder dan een vermoeden van eenheid,

een eenheid waarin alle schijnbare tegenstellingen samensmelten

tot een prachtige harmonie – ik noem het de Logos.

Het is voor ons mensen niet te begrijpen

en de meeste mensen doen daar ook hun best niet voor.

Ja, ik heb niet zo’n hoge dunk van de mensheid.

Maar je kunt er in groeien, in het besef van Logos.

Je kunt je ogen oefenen om de harmonie te zien in de tegenstellingen,

om vreugde te herkennen in verdriet,

om liefde te zien in vijandschap,

om leven te zien in de dood.

En als je ’t dan over God wilt hebben – en dat wil jij natuurlijk –

dan zeg ik: God is dag en nacht, winter en zomer, oorlog en vrede,

en God vermomt zich in alles en is zichtbaar in alle afzonderlijke smaken.

Daarin is rust, in de harmonie, in de Logos die God is…

…

Meneer Herakleitos, mag ik ook nog iets vragen

over een andere wijsgeer uit uw tijd?

Iemand van wie ook veel rust uitgaat zonder dat ik precies weet waarom.

Het is iemand uit een heel andere cultuur dus u zult hem wel niet kennen.

Lao Tsu – hij heeft het ook over God en over wat hij noemt de Tao.

Misschien hetzelfde als uw Logos, die Tao?

Maar Lao Tsu zegt: De Tao is ouder dan God…

…

Ha, natuurlijk, die ouwe Lao Tsu.

Ik sprak hem gisteren nog in het pantheon.

Ja, hij ging altijd net een stapje verder.

Want God, zegt hij, is een menselijke vinding.

God is een onderdeel van de kosmos.

Maar achter God is nog een kracht, een wetmatigheid,

die we niet kunnen benoemen.

Het is ‘GOD – met hoofdletters – achter God’.

Bij gebrek aan betere naam, zegt Lao Tsu, noem ik het de Tao.

Maar weet je wat nog frappanter is?

Ook die Tao stroomt, luister maar wat Lao Tsu zegt:

‘Het stroomt door alle dingen, in en uit,

en keert terug naar de oorsprong van alle dingen.’

Ja, die ouwe Lao Tsu, als ik niet beter wist zou ik haast denken

dat hij mijn gedachtegoed heeft geplagieerd en in het Chinees vertaald.

Maar waar ik nu ben maken we ons over dat soort dingen niet meer druk.

Ik ga er maar van uit dat we zonder het van elkaar te weten

bezig waren met dezelfde dingen – wonderlijk, toch?…

…    

Als het over plagiaat gaat heb ik er misschien nog wel eentje voor u.

Wat dacht u van Johannes de evangelieschrijver?

Met zijn: ‘In het begin was de Logos. Alle dingen zijn door de Logos ontstaan.’

Johannes lijkt wel te spelen met uw woorden.

Maar bedoelt hij ook hetzelfde, meneer Herakleitos?…

…

Johannes, ha, dat jonkie van zes eeuwen na mij… die deugniet.

Natuurlijk kende hij de taal en het denken van al die oude Grieken net als ik.

En dit lijkt inderdaad verdacht veel op mijn tekst.

Maar hij was een goochemerd.

Hij kende ook heel goed de oude joodse verhalen.

En wat heeft hij gedaan?

Om zo universeel mogelijk te zijn voor de mensen van zijn tijd

heeft hij dat oude Griekse begrip ‘Logos’

verweven met het joodse scheppingsverhaal uit Genesis 1 –

en met de God van dat verhaal.

En vervolgens heeft hij die samenvoeging toegepast op Jezus.

Jezus was voor Johannes de Logos, de schepper, het beginsel van alles.

Nogal een droog, theologisch verhaal dit, niet?…

…

Ik verwacht nog meer, meneer Herakleitos.

Ik heb  namelijk het idee dat u misschien iets gemist hebt,

dat Johannes een stap verder gaat…

…

Ik geef het niet graag toe als oude Olympiër,

maar Johannes graaft inderdaad een laag dieper.

Kijk, in mijn kosmosview was het grote wonder dat er zoiets als bewustzijn is.

De materie die bewustzijn kent – daar kon ik niet over uit.

Voor ons, oude Grieken, was bewustzijn de bloem van de materie.

Maar die Jezus – vreemd trouwens dat ik hem nooit zie in het pantheon:

daar wenst hij geloof ik niet te komen –

die Jezus heeft dat wonderlijke bewustzijn gevuld.

Hij heeft het gevuld met liefde.

En liefde, ik geef het toe, daar had ik niet zoveel kaas van gegeten.

Ik was nogal een mensenhater, eerlijk gezegd.

En misschien is dat het beste wat jullie in het aardse bestaan kunnen vinden.

Onze ideeën, die van Lao Tsu en mij, over een Tao en een Logos,

gevuld met de liefde…

…

En meneer Herakleitos, mag ik dan nog één ding vragen?

Wat is dan de troost en de rust van de liefde?…

…

Dat ook de liefde stroomt, dominee Wim.

Ga dat maar aan de mensen in uw kerken vertellen.

Die mooie zin van Johannes, dat broekje, die slimme plagiator,

waarin hij Jezus laat zeggen:

‘Ik in mijn vader, jullie in mij en ik in jullie.’

Zie je, dat is ook stroom, van de bron uit,

via de ene mens in de ander en weer terug.

Dat is troost en rust.

Dat je als mens maar in die stroom hoeft te gaan staan.

Een stroom die altijd doorgaat: Panta rhei.

Net als het water van jouw mooie Schelde hier op de punt van de boulevard…

…

Dank u wel, meneer Herakleitos.

Mag ik u nu dan uitnodigen voor een biertje?…

…

STILTE

 

Gebeden (met stiltes en Onzevader)

Gij, bron van alles wat stroomt,

eeuwige stroom zelf,

stroom van licht, stroom van gedachten, stroom van geest,

wij staan stil aan uw oever…

…

Wij noemen hier wat ons bezighoudt, misschien beklemt:

 

De schade aan al wat leeft, de aarde, de lucht, de zeeën, het klimaat, de rampen daardoor veroorzaakt, de slachtoffers daarvan…

…

Al die ontrechte mensen in Rusland die moesten wijken voor de Olympische droom van een dictator…

…

De haat, de agressie, de ondoorzichtigheid van het conflict in Syrië, onze onmacht daarin…

…

De kwetsbare positie van vluchtelingen overal ter wereld, van de vreemdelingen en de asielzoekers in ons eigen land – we noemen in het bijzonder onze eigen Gahlid, die deze week samen met Anja een nieuwe procedure in gaat…

…

Allen die ziek zijn, verdriet hebben, gemis ervaren, zich eenzaam voelen, alle pijn en zorgen van mensen in onze eigen gemeenschap…

…

Ons eigen leven, onze geliefden, in de stilte…

…

We bidden samen het Onzevader…

…